حرم اهل‌بیت
حرم اهل‌بیت از اوصاف مشهور شهر قم به استناد احادیثی از امام صادق(ع) است. در این روایات امام صادق(ع) قم را حرم اهل بیت نامیده و قبل از تولد امام کاظم(ع) خبر از دفن زنی از فرزندان خود در این شهر داده است. القاب و عناوین مشابه دیگری چون عُشّ (خانه) آل محمد(ع)، مأوای فاطمیان و معدن شیعیان نیز در مورد شهر قم به کار رفته است. برخی تمام محدوده شهر قم را حرم اهل‌بیت می‌دانند که به دلیل ورود حضرت معصومه(س) چنین وصفی یافته است.
پشتوانه روايی
حرم اهل‌بیت عنوانی برای شهر قم و برگرفته از روایتی از امام صادق(ع) است که علامه مجلسی آن را از کتاب تاریخ قم نوشته حسن بن محمد چنین نقل کرده است:
إِنَّ لِلَّهِ حَرَماً وَ هُوَ مَکةُ وَ لِرَسُولِهِ حَرَماً وَ هُوَ الْمَدِینَةُ وَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ حَرَماً وَ هُوَ الْکوفَةُ وَ لَنَا حَرَماً وَ هُوَ قُمُّ وَ سَتُدْفَنُ فِیهِ امْرَأَةٌ مِنْ وُلْدِی تُسَمَّی فَاطِمَةَ مَنْ زَارَهَا وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ قَالَ ع ذَلِک وَ لَمْ تَحْمِلْ بِمُوسَی أُمُّهُ
|
خدا را حرمی است که مکه است و پیامبر(ص) نیز حرمی دارد که مدینه است و امیرالمؤمنین(ع) حرمی دارد که کوفه است و حرم ما قم است. به زودی زنی از فرزندان من در آنجا دفن می‌شود، هر کس او را زیارت کند بهشت برین بر او واجب می‌شود. این فرمایش را امام صادق(ع) در زمانی فرمود که هنوز مادر موسی بن جعفر(ع) به موسی حامله نشده بود.
|
امروزه متن نزدیک به ترجمه بالا، در برگردان فارسی کتاب تاریخ قم موجود است؛ همچنانکه منابع دیگر نیز چنین آورده‌اند که امام صادق(ع) این جمله را به مردمانی از ری فرموده است که آنان به رغم آنکه چندین بار به امام عرضه داشته‌اند که ما از اهل ری هستیم و نه قم، باز امام همین جمله را تکرار فرمودند.
در حدیث دیگری به نقل از امام صادق(ع) چنین آمده است که قم حرم من و تمام فرزندان من خواهد بود و قم کوفه کوچکی است که بخشی از درهای بهشت از این شهر باز خواهد شد. در این شهر زنی از فرزندان من به نام فاطمه از دنیا خواهد رفت که تمام شیعیان من به شفاعت او وارد بهشت می‌شوند. علامه مجلسی در بحار‌الانوار به نقل از قاضی نورالله شوشتری همین روایت را نقل کرده است با این تفاوت که در آن تصریحی به حرم بودن قم برای اهل‌بیت نشده است.
عبارت‌های مشابه
به جز احادیثی که در باب فضایل شهر قم وجود دارد، عناوین مشابه دیگری جز حرم اهل‌بیت(ع) نیز برای قم به کار رفته است؛ چنانکه امام کاظم(ع) قم را عُشّ (خانه) آل محمد(ع) دانسته و یا در حدیث امام صادق(ع)، قم مأوای فاطمیان شمرده شده است.
نقش حضرت معصومه(س) در ملقب شدن قم
به گفته احمد عابدی از محققان شیعه، قم همزمان با ورود حضرت معصومه(س) دختر موسی بن جعفر(ع) امام هفتم شیعیان، به شهر اهل‌بیت(ع) تبدیل شد؛ چرا که حضرت معصومه فرهنگ اهل بیت(ع) را به این شهر آورد. برخی محققان البته حرم بودن قم را تنها در محدوده حرم حضرت معصومه(ع) ندانسته و کل شهر را مصداق حرم می‌دانند.
پانویس
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۹، ص۲۶۷.
- ↑ خسروی، زندگانی حضرت امام موسی کاظم(ع)، ۱۳۵۵ش، ص۲۸۵.
- ↑ حسن بن محمد، تاریخ قم، ۱۳۶۱ش، ص۲۱۴-۲۱۵.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۰، ص۳۶۸.
- ↑ شوشتری، مجالس المومنین، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۲۳۸؛ ناصر الشریعه، تاریخ قم، ۱۳۸۳ش، ص۱۰۶؛ شیروانی، بستان السیاحة، بی‌تا، ص۴۴۳.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۷، ص۲۲۸.
- ↑ بحرانی اصفهانی، عوالم العلوم، ۱۴۱۳ق، ج۲۱، ص۳۳۴-۳۵۱.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۷، ص۲۱۴.
- ↑ بحرانی اصفهانی، عوالم العلوم، ۱۴۱۳ق، ج۲۱، ص۳۴۲-۳۴۳.
- ↑
- ↑
- ↑ در آثار فراوانی از شهر قم به عنوان حرم اهل‌بیت یاد شده است. برای نمونه رجوع کنید به: مجلسی، ملاذ الأخیار، ۱۴۰۶ق، ج۱۳، ص۵۵۰؛ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ص۳۷۰؛ مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۱۶۸.
منابع
- بحرانی اصفهانی، عبد الله بن نور الله، عوالم العلوم و المعارف والأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال، تحقیق محمد باقر موحد ابطحی اصفهانی، قم، مؤسسة الإمام المهدی(عج)، ۱۴۱۳ق.
- خسروی، موسی، زندگانی حضرت امام موسی کاظم(ع) (ترجمه جلد ۴۸ بحارالأنوار)، تهران، اسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۵۵ش.
- شوشتری، قاضی نورالله، مجالس المومنین، تصحیح ابراهیم عرب‌پور و دیگران، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۳۹۳ش.
- شیروانی، زین العابدین بن اسکندر، بستان السیاحة، تهران، سنایی، بی‌تا.
- قمی، حسن بن محمد، تاریخ قم، تهران، توس، ۱۳۶۱ش.
- مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت،دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، تحقیق مهدی رجائی، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۶ق.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۸ش.
- ناصر الشریعه، محمدحسین، تاریخ قم، تحقیق علی دوانی، تهران، رهنمون، ۱۳۸۳ش.
- نوری، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، تحقیق مؤسسة آل‌البیت(ع)، قم، مؤسسة آل‌البیت(ع)، ۱۴۰۸ق.